Aνεκτίμητη προσφορά Αρχείου από την Αθηνά Κατσανεβάκη

Γνωρίσαμε την εθνομουσικολόγο Aθηνά Κατσανεβάκη από το ξεκίνημα του Πoλυφωνικού Καραβανιού. Συμμετείχε ως εισηγήτρια στην επιστημονική διημερίδα που διοργανώσαμε στο πλαίσιο της 1ης Διεθνούς Συνάντησης Πολυφωνικού Τραγουδιού, το 1999 σε Δελβινάκι και Ιερά Μoνή Γιρομερίου. Θέμα της εισήγησής της “Γραμμουσιάνικη και Φαρσεριώτικη πολυφωνία, μια συγκριτική προσέγγιση”. Την εποχή εκείνη η κα Κατσανεβάκη ήταν ήδη Διδάκτωρ Μoυσικολογίας, με διατριβή αναφερόμενη στο πολυφωνικό τραγούδι.

Συναντηθήκαμε με την Αθηνά Κατσανεβάκη πολλές φορές από τότε. Την ανταμώσαμε, πρώτα από όλα, στο πεδίο, σε χωριά της βλάχικης πολυφωνίας, σε σταθμούς του Πολυφωνικού Καραβανιού, όπως στην Ιεροπηγή Καστοριάς. Παρακαλουθούσαμε την επιστημονική διαδρομή της, ως Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας αρχικά και, τώρα, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Παρακαλουθούμε, παράλληλα, και την ερμηνευτική της διαδρομή, με τη δημιουργία και την ενεργοποίησή της σε πολυφωνικά και φωνητικά σύνολα, όπως τις “Ηχώ” και τα “Κρούσταλλα” που χαρήκαμε δισκογραφικά και δια ζώσης σε εμφανίσεις τους.

Συνεργαστήκαμε με την Αθηνά Κατσανεβάκη σε κύκλους δράσεων του Πολυφωνικού Καραβανιού και αποτελεί έναν από τους πιο πολύτιμους επιστημονικούς μας συνεργάτες. Συμβάλλοντας ουσιαστικά στην τεκμηρίωση της έρευνας, στην επιμόρφωση και τη συγκρότηση των μαθητών μας στα Εργαστήρια Πολυφωνίας, των συνταξιδιωτών μας στο Πολυφωνικό Καραβάνι, με εργασίες και σεμινάριά της, ακόμη και διαδικτυακά, στα δύσκολα χρόνια της πανδημίας. Κι είναι πάντα πρόθυμη να απαντήσει σε ερωτήματά μας, να μοιραστούμε προβληματισμούς από την έρευνά μας σε κοινά πεδία.

Πριν λίγους μήνες, με δική της πρωτοβουλία, η Αθηνά Κατσανεβάκη μας ενημέρωσε για την πρόθεσή της να παραχωρήσει στο Πολυφωνικό Καραβάνι το σύνολο του αρχείου της. Το αρχείο περιέχει ηχογραφήσεις και βιντεοσκοπήσεις από επιτόπιες έρευνες της ίδιας της ερευνήτριας που επιτέλεσε κατά τα έτη 1990 μέχρι και σήμερα. Η έρευνα είχε σαν σκοπό την καταγραφή του ιστορικού εθιμικού τραγουδιστικού ρεπερτορίου και των χορών των οικισμών όπου έγιναν οι επιτόπιες καταγραφές, όπως και τοπικές κομπανίες οργανοπαικτών. Η βασική περιοχή από την οποία προέρχονται οι καταγραφές είναι η περιοχή της Δυτικής Ελλάδας και κάποιες δειγματοληπτικές καταγραφές σε άλλες περιοχές εντός και εκτός Ελλάδας όπως η Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία και η Κρήτη, η παραμεθόρια Ήπειρος και η περιοχή της Βορείου Ηπείρου στην σημερινή Νότια Αλβανία και το κράτος της Βορείου Μακεδονίας. Το αρχείο συνοδεύεται από μία πλήρη τεκμηρίωση και περιγραφή των περιεχομένων του.

Πριν δέκα ημέρες ο “κυρατζής” του Πολυφωνικού Καραβανιού Αλέξανδρος Λαμπρίδης ταξίδεψε ειδικά στη Θεσσαλονίκη για την παραλαβή του αρχείου από την κα Αθηνά Κατσανεβάκη. Tο Σάββατο 15 Μαρτίου 2025 συναντήθηκαν για την παράδοση του αρχείου αλλά και για μια εξαιρετικά πολύτιμη καταγραφή της μαρτυρίας της ερευνήτριας και πανεπιστημιακής καθηγήτριας σχετικά με την επιτόπια έρευνά της και την επιστημονική της διαδρομή. Στη συνάντηση προσήλθε ευγενικά και ο κ. Άρης Μπαζμαδέλης, Μουσικός Βιβλιοθηκονόμος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ, ο οποίος επιμελήθηκε και το σχετικό πρακτικό παράδοσης – παραλαβής του Εθνομουσικολογικού Αρχείου της Αθηνάς Κατσανεβάκη.

Θεωρούμε την πράξη της Αθηνάς Κατσανεβάκη αληθινά ανεκτίμητη. Το εθνομουσικολογικό αρχείο της, έτσι κι αλλιώς, συμπεριλαμβάνοντας καρπούς επιτόπιας έρευνας σε βάθος τριάντα πέντε χρόνων, έχει ανεκτίμητη αξία. Ανάλογη αξία έχει ό,τι πρεσβεύει η απόφασή της να παραχωρήσει και να κοινωνήσει το αρχείο, αναδεικνύοντας αυτό που συνειδητοποιούμε όλοι όσοι αφοσιωνόμαστε στα πεδία της ζώσας πολιτιστικής κληρονομιάς, ότι η διάδοση έχει τεράστια συμβολή στην ίδια τη διαφύλαξη, ότι ό,τι μοιραζόμαστε με τους άλλους είναι αυτό που τελικά όλοι θα έχουμε.

Θα αναφερθούμε προσεχώς στους λόγους που η κα Κατσανεβάκη παραχώρησε το αρχείο της στο Πολυφωνικό Καραβάνι, τη βαθιά της εκτίμηση και την πίστη ότι η χειρονομία της θα αξιοποιηθεί, επιστρέφοντας έτσι και στις πηγές της έρευνάς της. Το Πολυφωνικό Καραβάνι, κατά καιρούς, αξιώθηκε την παραχώρηση ή τη δωρεά πολύτιμων αρχειακών υλικών, από την πρώτη παραχώρηση υλικών από τον εθνομουσικολόγο Λάμπρο Λιάβα ως τις πιο πρόσφατες, εκείνη του Ιπποκράτη Κατσένη και του Σπύρου Λίνα πριν τρεις μήνες. Ποτέ δεν επιζητήσαμε, πάντα η παραχώρηση μας προτάθηκε από τους ίδιους τους δωρητές και αυτό μας δίνει μεγάλη ηθική ικανοποίηση.

Θα προσπαθήσουμε να σταθούμε αντάξιοι στη σπουδαία πράξη της κας Κατσανεβάκη. Για την ώρα, λίγες φωτογραφίες στο περιθώριο της παράδοσης/ παραλαβής του Εθνομουσικολογικού Αρχείου της κας Κατσανεβάκη στη Θεσσαλονίκη, πριν από δέκα μέρες. Σγτις φωτογραφίες, η κα Κατσανεβάκη, ο “κυρατζής” του Πολυφωνικού Καραβανιού Αλέξανδρος Λαμπρίδης και ο κ. Άρης Μπαζμαδέλης.