Καλή πρακτική διαφύλαξης Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO
Συνοριακό χωριό του Πωγωνίου
Βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Πλάκαστα, νοτιοανατολικά από το όρος Μουργκάνα και βορειοδυτικά του όρους Κασσιδιάρης.
Δήμος Πωγωνίου, ΠΕ Ιωαννίνων
Παλαιότερη ονομασία Βάλτιστα
Αποστάσεις 19 χλμ. από Δελβινάκι, 62 χλμ. από Ιωάννινα
Υψόμετρο 640m
Κάτοικοι 175 (απογραφή 2011)
Καταλύματα Πλησιέστεροι ξενώνες βρίσκονται στην Καστάνιανη Πωγωνίου και στο Δελβινάκι.
Η Xαραυγή, όπως και η ευρύτερη περιοχή της, έχει τη θέση της στο χάρτη της ηπειρώτικης πολυφωνίας. Αν και σπανίζουν πια οι βιωματικοί ερμηνευτές κι είναι πολύ δύσκολο να απαρτίσουν αρτιμελή όμιλο, το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι είναι ζωντανό κυρίως ως συλλογική μνήμη σε όλα τα χωριά του Πωγωνίου. Με αυτό το κριτήριο επιλέχθηκαν μια σειρά χωριά ως σταθμοί στο Πολυφωνικό Καραβάνι.
Η Χαραυγή καλωσόρισε το μεγάλο ταξίδι των φωνών το 2006, με εκδήλωση που διοργανώθηκε στο πλαίσιο της 8ης Διεθνούς Συνάντησης Πολυφωνικού Τραγουδιού. Η εκδήλωση διοργανώθηκε στην πλατεία της, με τη στήριξη του Δήμου Δελβινακίου. Στην εκδήλωση συμμετείχαν πολυφωνικοί όμιλοι και μουσικοί από Ελλάδα, Αλβανία και Σερβία. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με χορό στην πλατεία και συνεχίστηκε με γλέντι με πολυφωνικά στο καφενείο του χωριού, με τη συμμετοχή και χωριανών.
«Την άμμον άμμον πήγαινα»
Μέλη του Πολυφωνικού των Κτισμάτων
Χαραυγή Πωγωνίου, Πολυφωνικό Καραβάνι 2006
Την άμμο – (ν)α η μαύρη εγώ,
τον άμμο – άμμο άμμο πήγαινα.
Τον άμμο – άμμο άμμο πήγαινα,
την θάλασσα (ν)αγνάντευα.
Θάλασσα πι-, (ν)η μαύρη εγώ,
θάλασσα πικροθάλασσα.
Θάλασσα πικροθάλασσα,
τι μου κάνες τον άντρα μου.
Τι μου κάνες τον άντρα μου,
το φως μου και τα μάτια μου.
τον άντρα σου τον έπνιξα
Τον άντρα σου τον έπνιξα
και στα βαθιά τον έριξα.
Και που να ’βρω η μαύρη εγώ,
και που να βρω εγώ κολυμπητή,
Να κολυμπάει η μαύρη εγώ
να κολυμπάει σαν το παπί.
Για να μου βγάλει η μαύρη εγώ
για να μου βγάλει τον άντρα μου.
Για να μου βγάλει η μαύρη εγώ
για να μου βγάλει τον άντρα μου
το φως μου και τα μάτια μου.
Τραγούδι με μέλη του Πολυφωνικού των Κτισμάτων που συμμετείχαν στην εκδήλωση του Πολυφωνικού Καραβανιού το 2006 στην ακριτική Χαραυγή, χωριό κοντά στα Κτίσματα. Το ίδιο τραγούδι, όπως περιέχεται στη συλλογή του Γρηγόρη Κατσαλίδα «Δημοτικά τραγούδια Βορείου Ηπείρου»:
Την άμμο, άμμο, η μαύρη εγώ,
την άμμο, άμμο πήγαινα,
τη θάλασσα, η μαύρη εγώ,
τη θάλασσα αγνάντευα.
– Θάλασσα πι-, η μαύρη εγώ,
θάλασσα πικροθάλασσα.
Τι μου ’κανες, η μαύρη εγώ,
τι μου ’κανες τον άντρα μου.
– Τον άντρα σου, η μαύρη εγώ
τον άντρα σου τον έπνιξα,
και στα βαθιά τον έριξα.
Πού να ’βρω ’γω, η κακομοίρα,
πού να ’βρω ’γω, η κακομοίρα,
πού να ’βρω ’γω κολυμπιστή,
να κολυμπάει, η μαύρη εγώ,
να κολυμπάει, σαν το παπί.
