Καλή πρακτική διαφύλαξης Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO
Χωριό του Πωγωνίου
Βρίσκεται στα δυτικά του όρους Μακρύκαμπος, στο νοτιοανατολικό χείλος του κάμπου της Δερόπολης.
Δήμος Πωγωνίου, ΠΕ Ιωαννίνων
Ονομασία Η ονομασία προέρχεται από την παρακείμενη που τους θερινούς μήνες στερεύει από νερό και γίνεται ξηρός βάλτος.
Αποστάσεις 13 χλμ. Πωγωνιανή, 26 χλμ. Β Κακαβιά, 67 χλμ. από Ιωάννινα
Υψόμετρο 760m
Κάτοικοι 72 (απογραφή 2011), 5 τον χειμώνα
Καταλύματα Πλησιέστεροι ξενώνες βρίσκονται στο Δελβινάκι.
O Ξηρόβαλτος καλωσόρισε το Πολυφωνικό Καραβάνι για πρώτη φορά το 2002. Κι ήταν μια από τις πρώτες φορές που το μεγάλο ταξίδι των φωνών διοργάνωνε ημερήσια εκδήλωση με χαρακτηριστικά πανηγυριού, κάτι που διεύρυνε ως πρακτική αργότερα. Με τη συμμετοχή ομίλων, σχημάτων και μουσικών από Πωγώνι, Άνω Δερόπολη, Μαστοροχώρια, με τη στήριξη του Δήμου Δελβινακίου, με φαγητό για όλο τον κόσμο, στον όμορφο χώρο όπου γίνεται και το πανηγύρι του χωριού.
Στα κατοπινά χρόνια ο Ξηρόβαλτος αποτελεί σταθμό στη συλλογική ιχνηλασία των συνταξιδιωτών που ξεκινά από την Πωγωνιανή και καταλήγει στα Κτίσματα, με σταθμούς τα χωριά Ποντικάτες, Ξηρόβαλτο, Ορεινό, Αργυροχώρι, Χρυσόδουλη, Μαυρόπουλο, Ζάβροχο, ακολουθώντας την τόσο όμορφη αλλά όλο και πιο έρημη, διαδρομή δίπλα στα σύνορα. Σε κάθε σταθμό, οι συνταξιδιώτες τραγουδούν, ως ένα νεύμα ζωής, και καταγράφουν μαρτυρίες των λιγοστών κατοίκων.
«Σηκωθείτε ολίγο ολίγο»
Πολυφωνικό Κτισμάτων
Ξηρόβαλτος, Πολυφωνικό Καραβάνι 2002
Μας νύχτωσεν ο Κώστας έξω στη λογγιά
Και συντροφιά δεν έχει μόν’ τη μούλα του.
Την μούλα του ρωτούσε και την ’ξέταζε
Μούλα μ’ το που θα πάμε που θα μείνουμε
Σε άλλον τόπο πάμε, σ’ άλλα σύνορα
Βγήκα στα Πέντε Αλώνια, και γιομάτισσα
Και σ’ άλλα πέντε δέκα κοντοδείπνησα
Και συ παπά λεβέντη και γραμματικέ
Πάρε τα παλικάρια κι έβγα στο (ϊ) βουνό
Να σώσεις την Ελλάδα από τ΄ αγαρηνό.
Τραγούδι με τις γυναίκες του Λούψικου (Κεφαλοχώρι) της Κόνιτσας, όπως το τραγούδησαν στην εκδήλωση του Πολυφωνικού Καραβανιού το 2002 στο Ξηρόβαλτο Πωγωνίου. Τότε είχαν ταξιδέψει δύο ώρες από το χωριό τους για να συμμετάσχουν στην εκδήλωση. Το τραγούδι που οι γυναίκες του Λούψικου τραγούδησαν και σε άλλες εκδηλώσεις του Πολυφωνικού Καραβανιού (όπως στο Κεράσοβο), δεν συμπεριλαμβάνεται στη σημαντική έκδοση «Λούψικο Κόνιτσας / τραγούδια και χοροί του γάμου» (Αγόρω Τσίου, Άλκης Ράφτης, Θέατρο Eλληνικών Χορών «Δόρα Στράτου».
