Καλή πρακτική διαφύλαξης Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO
Συνοριακό χωριό του Πωγωνίου
Βρίσκεται σε ύψωμα στα νοτιοδυτικά μεθωριακού σταθμού Κακαβιάς.
Δήμος Πωγωνίου, ΠΕ Ιωαννίνων
Παλαιότερη ονομασία Αρίνιστα
Αποστάσεις 13 χλμ. από Δελβινάκι, 29 χλμ. από Δερβιτσάνη, 56 χλμ. από Ιωάννινα
Υψόμετρο 420m
Κάτοικοι 246 (απογραφή 2011), περίπου 50 τον χειμώνα
Καταλύματα Το χωριό διαθέτει μικρό ξενώνα. Άλλοι πλησιέστεροι ξενώνες βρίσκονται στο Δελβινάκι.
Τα Κτίσματα ήταν το πιο ονομαστό χωριό για την ηπειρώτικη πολυφωνία, χάρη και στις δισκογραφήσεις των Σίμωνα Καρά, OCORA και την εκπομπή της Δόμνας Σαμίου με το περίφημο Πολυφωνικό των Κτισμάτων. Αποτέλεσαν μια από τις αφετηρίες για το μεγάλο ταξίδι των φωνών, με μια από τις τέσσερις κεντρικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο της 1ης Διεθνούς Συνάντησης Πολυφωνικού Τραγουδιού (1999). Στην εκδήλωση συμμετείχαν σχήματα και μουσικοί από Ελλάδα και Αλβανία. Το Πολυφωνικό των Κτισμάτων συνταξίδεψε, όσο υπήρχε, με το Πολυφωνικό Καραβάνι, εμφανιζόμενο σε εκδηλώσεις του στην Ήπειρο και την Αθήνα.
Στο χωριό πραγματοποιήθηκαν συλλογικές επιτόπιες καταγραφές, στα σπίτια βιωματικών ερμηνευτών και σε υπαίθριους χώρους, από το 2004 ως και το 2019. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερη σχέση μαζί τους, όπως επίσης με το νεότερο μέλος του Πολυφωνικού των Κτισμάτων και ιδρυτή ή δάσκαλο σειράς άλλων, τον Βαγγέλη Κώτσου. Τα Κτίσματα εκπροσωπήθηκαν και στο πολυφωνικό σύνολο «Χαονία». Τo Πολυφωνικό Kαραβάνι διοργάνωσε και άλλες εκδηλώσεις στα Κτίσματα, όπως το 2004 στην πλατεία, με ομίλους και από Σερβία και Κάτω Ιταλία καθώς και το 2015 και το 2016 στο καφενείο του χωριού. Το 2018 πραγματοποιήθηκε εκεί εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη της Ανθούλας Κώτσου. Τα Κτίσματα αποτελούν διαχρονικό σταθμό και στα Μεγάλα και στα εποχιακά Πολυφωνικά Καραβάνια.
«Καλότυχα ΄ναι τα βουνά»
Πολυφωνικό Κτισμάτων
Κτίσματα, Πολυφωνικό Καραβάνι 2000
Γιώργο μας πήρε η Άνοιξη
Γιωργάκη Γιωργάκη (2)
Ωχ πήρε το καλοκαίρι
μωρέ Γιώργο λεβέντη (2)
Τώρα φουντώνουν τα κλαριά
Γιωργάκη Γιωργάκη
Ωχ και κλειούν τα μονοπάτια
μωρέ Γιώργο λεβέντη
Τώρα φιλιούνται οι έμμορφες
Γιωργάκη Γιωργάκη
Με τα παλικαράκια
μωρέ Γιώργο λεβέντη
Κι εσύ Γιώργο μ’ δε φαίνεσαι
Γιωργάκη Γιωργάκη
Να ’ρθείς προς το λημέρι
μωρέ Γιώργο λεβέντη
Τραγούδι από τα Κτίσματα Πωγωνίου. Δισκογραφήθηκε με όμιλο των Κτισμάτων στο «ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ», έκδοσης ΠΑΠΙΓΚΟ, ΛΥΡΑ το 1994. Ηχογράφησή του περιέχεται και στο δίσκο «ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ/ ΖΩΝΤΑΝΗ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΛΛΑΣ», έκδοσης της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας ΑΠΕΙΡΟΣ το 2001. Η ερμηνεία του γίνεται από το «ΠΟΛΥΦΩΝΟ», το πολυφωνικό σύνολο των εκάστοτε μαθητών του Εργαστηρίου Πολυφωνίας που λειτουργεί στα πλαίσια του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων και του Διεθνούς Φεστιβάλ Πολυφωνικού Τραγουδιού (Πολυφωνικό Καραβάνι).
Με παρόμοιο στίχο ξεκινά μια παραλλαγή που απαντά στην παλαιότατη συλλογή του Γ.Χ. Χασιώτη:
Γιώργο μου, πήρε άνοιξη, πήρε το καλοκαίρι,
γιουμίζ(ου)ν η ράχες πρόβατα κ’ η άκρες παλικάρια,
και συ Γιώργο μ’ εκλείστηκες πίσω στο άγιο δήμα,
κάμε τα νύχια σου τσαπιά τα χέρια σου στειλιάρια
ρίξε το χώμα σε μεριά τημ πλάκα που την άλλη.
Γιώργο μ’ ήρθαν οι φίλοι σου, κ’ ήρθαν οι μπράτιμοί σου,
και μας γυρεύουν τ’ άρματα, γυρεύουν να τα πάρουν.
– Κι αν τα γυρεύουν, δώστε τα και λόγο μην τους πείτε.
– Γυρεύουν και τα χαμαϊλί πόχει τον Ά(γ)ϊ Γιώργη.
κι αν το γυρεύουν δώστε το και λόγο μην τους πείτε.
